Karagaslar olarak da adlandırılan Tofa Türkleri, Rusya Federasyonu’nun İrkutsk bölgesinde yaşamaktadırlar. Konuşma dili olarak kullanılan Tofa Türkçesi, bugün yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Ruslarla iç içe yaşayan Tofa Türklerinin söz varlığında Rusçadan geçen birçok öge bulunmaktadır.
Bu çalışmada; Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığının ses özellikleri ele alınarak bunlar üzerinde bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Söz varlığına ait tespit edilmiş olan ögeler, hem transkripsiyonlu biçimleriyle hem de sözlükteki özgün biçimleriyle gösterilmiştir.
Bu çalışmada; V. İ. Rassadin tarafından hazırlanan “Tofalarsko-Russkiy Slovar 2016 (Tofaca-Rusça Sözlük 2016)” adlı sözlük veri tabanı olarak kabul edilmiştir. Veri tabanından hareketle yapılan çalışmada ortaya çıkan sonuçlara göre; bu sözlükte yer alan Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde 338 sözcük olup bunlar içerisinde ses olayı meydana gelmeyen öge sayısı 21’dir. Ses olayı meydana gelmeyen sözcüklerin oranının düşük olması, Tofa Türkçesinin alıntı sözcükleri genellikle kendi ses özelliklerine benzettiğini göstermektedir. Veri tabanından hareketle Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde çeşitli ses olayları sonucunda ortaya çıkmış ikincil uzun ünlü içeren 253 adet söz varlığı ögesi tespit edilmiştir. Türk dilinin genel ses özelliklerinden olan ilk heceden sonra geniş-yuvarlak ünlü bulunmaması, Tofa Türkçesinde de alınma sözcüklerdeki ilk heceden sonraki o-ö ünlülerinin dar ünlülere dönüşmesine yol açtığı söylenebilir. Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde 23 adet bu tür ünlü daralması tespit edilmiştir. Sözcüklerin ek alıp türemesi ve yerlileştirilmesi gibi nedenlerle Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde ön seste 13, iç seste 15 ve son seste 5 adet olmak üzere toplam 33 adet ünlü türemesinin meydana geldiği görülmüştür. Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde en sık görülen ünsüz değişmeleri 38 adet ile k>ħ ve 23 adet ile k>q değişmeleridir. Her iki ses değişmesi de genellikle ön seste meydana gelmiştir.
Tofa Türkçesi, Rusçadan alınma söz varlığı, ses özellikleri, dil bilgisi
