İran sahasında ‘Alí Şír Nevāyí’nin eserlerini anlamak üzere birçok Çağatay Türkçesi sözlüğü düzenlenmiştir. Bunlardan bir tanesi de Neźr-‘Alí’nin sözlüğüdür. Bu çalışmanın amacı H. 11. yüzyılda İran’da Neźr-‘Alí tarafından Safevi padişahı Şāh Ŝafí Sām Mírzā’nın (hük. H. 1038-1052/1629-1642) buyruğuyla yazılan Çağatay Türkçesi-Farsça sözlüğü tanıtmak, eserden elde edilen sözcüksel ve sözlüksel malzemeyi ortaya koymak ve başka eserlerle karşılaştırarak bu eserin Türk dilinin gelişme sürecine olan katkısını belirlemektir. Aynı zamanda Çağatay Türkçesi metinlerinin okunması ve değerlendirilmesinde karşılaşılan sorunların bu eser sayesinde giderilmesi ve böylelikle de Türk dil biliminin bazı sorunlarının çözülmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde önce “Çağatay Türkçesi”, “Safeviler Döneminde Çağatay Türkçesi” ve “Neźr-‘Alí” başlıkları altında bu konular işlenmiş; daha sonra “Neźr-‘Alí’nin Sözlüğü” başlığı altında eser hakkında bilgiler verilmiş; “Eserin Tanıtımı ve Düzeni”, “Eserin Yazma Nüshası”, “Eserin Yazma Nüshasının Yazılış Özellikleri”, “Eserin Üzerinde Yapılan Çalışma” ve “Maddelerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması” başlıkları ele alınmıştır. Bu bölümün “Maddelerin Başka Sözlüklerle Karşılaştırılması” kısmında sahanın en önemli sözlüklerinden olan Abuşķa ve Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí tarafından yazılan Senglaĥ sözlüğü ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Çalışma, Tahran Üniversitesi-Merkez Ktp. nr. 4354/3 (T), Tahran-Meclis Ktp. nr. 9176 (Sebt nr. 85417) (M) ve Kum-Gülpaygani Ktp. nr. 20/148-4028/1 (G) nüshalarına dayanmaktadır. Bu eser Nezrali’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü adıyla 2022 yılında TDK tarafından yayımlanmıştır.

İran, Nezr-‘Alí, Çağatay Türkçesi, Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Nevayí, Safeviler, 17. yüzyıl

In the Iran field, many Chagatai Turkish dictionaries have been prepared to understand the works of ‘Alí Şír Nevāyí. One of them is Neźr-‘Alí’s dictionary. This study aims to introduce the Chagatai Turkish-Persian dictionary, which was written by Neźr-‘Alí in Iran in the H. 11th century by the order of the Safavid king Şāh Ŝafí Sām Mírzā (government: H. 1038-1052/1629-1642), to reveal the lexical and lexicographic material obtained from the work, and to determine the contribution of this work to the development process of the Turkish language by comparing it with other works. This study consists of four parts. In the first part, first about the titles “Chagatai Turkish”, “Chagatai Turkish in the Safavid Era” and “Neźr-‘Alí”; then, information about the work was given under the title of “Neźr-‘Alí’s Dictionary”; The titles of “Introduction of the Work and the Order of the Dictionary”, “Manuscript of the Work”, “Writing Characteristics of the Manuscript of the Work”, “Study Done on the Work” and “Comparison of Items with Other Dictionaries” are discussed. In the “Comparison of Articles with Other Dictionaries” part of this section, comparisons were made with Abuşķa and Senglaĥ were written by Mírzā Mehdí Ĥan Esterābādí, which are the most important dictionaries in the field. The study is based on the Tehran University-Central Library nr. 4354/3 (T), Tehran-Parliament Library nr. 9176 (Sebt nr. 85417) (M) and Kum-Gülpaygani Library nr. 20/148-4028/1 (G) manuscript copies. This work was published by TDK in 2022 under the name of Nezrali’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü.

Iran, Nezr-‘Alí, Chagatai Turkish, Chagatai Turkish Dictionary, Nevayí, Safavids, 17th century