Bozkır kültürü ve konargöçer yaşam biçiminin doğal bir sonucu olarak hayvancılık, Kazak Türklerinin temel geçim kaynakları arasında yer almıştır. Konargöçer yaşam tarzını benimsemiş Kazak Türklerinin kültüründe, “tört tülik” (at, sığır, deve, koyun-keçi) olarak adlandırılan hayvanların yeri ve önemi büyüktür. Türkoloji sahasında hastalık adlandırmalarına dair zengin dilsel verinin bulunduğu ve bu veriler üzerinde çok yönlü araştırmalar yapıldığı bilinmektedir. Diğer yandan, Kazak Türkçesinde “tört tülik” hayvanlara özgü hastalıkların etraflıca incelenmediği görülmüştür. Bu çalışmada, halk hekimliği temelinde “tört tülik” hayvan türlerinin hastalık adlandırmaları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın amacı, “tört tülik” kavram alanı kapsamında, bu hastalık adlarının söz varlığını ortaya çıkarmak ve bu adlandırmaları yapı, köken ve anlam bakımından incelemektir. İnceleme materyali, Kazak Türkçesine ait temel sözlüklerden derlenmiş; oluşturulan örneklem esasında bu adlandırmalar ayrıntılı bir semantik sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Çalışmada, modern veterinerlik terminolojisiyle ilgili hastalık adlandırmaları kapsam dışı bırakılarak, yalnızca halk arasında kullanılan yerel hastalık adları ele alınmıştır. Elde edilen verilerle ilgili adlandırmaların kullanım alanları ve tarihî dil gelişimleri ortaya konulmuştur. Bu sayede, Kazak Türkçesindeki “tört tülik” hayvanlarla ilgili pek çok hastalık adının tarihî Türk dillerindeki izlerine ulaşılmıştır.

Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk lehçeleri, Kazak Türkçesi, tört tülik, adlandırma, hastalık adı

As a natural result of steppe culture and the nomadic way of life, animal husbandry has been among the basic sources of livelihood for the Kazakh people. In the culture of the Kazakh Turks who adopted a nomadic lifestyle, the animals called “tört tülik” (horse, cattle, camel, sheep-goat) hold a significant place and importance. It is known that there is rich linguistic data regarding the naming of diseases in the field of Turkology, and that multifaceted research is conducted on this data. On the other hand, it has been observed that diseases specific to “tört tülik” animals have not been studied thoroughly in Kazakh Turkish. In this study, emphasis has been placed on the naming of diseases of “tört tülik” animal species, based on folk medicine. The aim of the study is to reveal the vocabulary of these disease names within the conceptual field of “tört tülik” and to examine these namings in terms of structure, origin, and meaning. The study material was compiled from the main dictionaries of Kazakh Turkish; based on the created sample, these namings were subjected to a detailed semantic classification. In the study, disease namings related to modern veterinary terminology were excluded, and only local disease names used among the public were addressed. Based on the obtained data, the areas of use and historical linguistic developments of the relevant namings have been presented. In this way, the traces of many disease names related to “tört tülik” animals in Kazakh Turkish have been found in historical Turkic languages.

North-Western (Kypchak) Turkish dialects, Kazakh Turkish, tört tülik, naming, disease name