Karagaslar olarak da adlandırılan Tofa Türkleri, Rusya Federasyonu’nun İrkutsk bölgesinde yaşamaktadırlar. Konuşma dili olarak kullanılan Tofa Türkçesi, bugün yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Ruslarla iç içe yaşayan Tofa Türklerinin söz varlığında Rusçadan geçen birçok öge bulunmaktadır.

Bu çalışmada; Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığının ses özellikleri ele alınarak bunlar üzerinde bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Söz varlığına ait tespit edilmiş olan ögeler, hem transkripsiyonlu biçimleriyle hem de sözlükteki özgün biçimleriyle gösterilmiştir. 

Bu çalışmada; V. İ. Rassadin tarafından hazırlanan “Tofalarsko-Russkiy Slovar 2016 (Tofaca-Rusça Sözlük 2016)” adlı sözlük veri tabanı olarak kabul edilmiştir. Veri tabanından hareketle yapılan çalışmada ortaya çıkan sonuçlara göre; bu sözlükte yer alan Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde 338 sözcük olup bunlar içerisinde ses olayı meydana gelmeyen öge sayısı 21’dir. Ses olayı meydana gelmeyen sözcüklerin oranının düşük olması, Tofa Türkçesinin alıntı sözcükleri genellikle kendi ses özelliklerine benzettiğini göstermektedir. Veri tabanından hareketle Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde çeşitli ses olayları sonucunda ortaya çıkmış ikincil uzun ünlü içeren 253 adet söz varlığı ögesi tespit edilmiştir. Türk dilinin genel ses özelliklerinden olan ilk heceden sonra geniş-yuvarlak ünlü bulunmaması, Tofa Türkçesinde de alınma sözcüklerdeki ilk heceden sonraki o-ö ünlülerinin dar ünlülere dönüşmesine yol açtığı söylenebilir. Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde 23 adet bu tür ünlü daralması tespit edilmiştir. Sözcüklerin ek alıp türemesi ve yerlileştirilmesi gibi nedenlerle Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde ön seste 13, iç seste 15 ve son seste 5 adet olmak üzere toplam 33 adet ünlü türemesinin meydana geldiği görülmüştür. Tofa Türkçesindeki Rusçadan alınma söz varlığı içerisinde en sık görülen ünsüz değişmeleri 38 adet ile k>ħ ve 23 adet ile k>q değişmeleridir. Her iki ses değişmesi de genellikle ön seste meydana gelmiştir. 

Tofa Türkçesi, Rusçadan alınma söz varlığı, ses özellikleri, dil bilgisi

Tofa Turks, also called Karagas, live in the Irkutsk region of the Russian Federation. Tofa Turkic, which is used as a spoken language, is in danger of extinction today. In the vocabulary of Tofa Turkic, who live together with the Russians, many elements pass through Russian.

In this study; some evaluations were made on the phonetic features of the vocabulary taken from Russian in Tofa Turkic. The identified items belonging to the vocabulary are shown both in their transcripted form and in their original form in the dictionary. 

The dictionary named “Tofalarsko-Russkiy Slovar 2016 (Tofaca-Russian Dictionary 2016)” prepared by V. I. Rassadin has been accepted as a database. According to the results of the study based on the database; There are 338 words in the vocabulary taken from Russian in Tofa Turkic in this dictionary and the number of items in which no sound event occurs is 21. The low rate of words that do not have a phonetic event shows that Tofa Turkic generally resembles borrowed words with their phonetic features. Based on the database; within the vocabulary taken from Russian in Tofa Turkic, 253 vocabulary items containing secondary long vocals that have emerged as a result of various phonetic events have been identified. It can be said that the absence of wide-round vocals after the first syllable, which is one of the general phonetic features of the Turkic language, causes the o-ö vocals after the first syllable in Tofa Turkic to turn into narrow vocals. 23 such vocal contractions have been identified in the vocabulary taken from Russian in Tofa Turkic. It has been observed that a total of 33 vocal derivations, 13 in the front voice, 15 in the inner voice, and 5 in the last voice, occur in the vocabulary taken from Russian in Tofa Turkic due to reasons such as the derivation and localization of the words. The most common consonant changes in Tofa Turkic in the vocabulary taken from Russian are k>ħ with 38 and k>q with 23 pieces. Both voice changes generally occurred in the front voice.

Tofa Turkic, vocabulary taken from Russian, phonological features, grammar